کشت گلرنگ
تاريخچه و پراكنش گلرنگ:
سابقه كشت گلرنگ در كشور مصر به 4000 سال قبل مي رسد و به احتمال قوي در شمال شرقي هندوستان، ايران يا تركيه اهلي گرديده است
در گذشته سطح زير كشت گلرنگ در هند قابل توجه بوده و روغن گلرنگ حدود 4 درصد كل روغن نباتي خوراكي هند را تشكيل مي داد، ولي عملاً به دليل اعمال مديريت ضعيف مزرعه، عملكرد حاصله رضايت بخش نبوده است. در كشور ژاپن بيش از 40 درصد روغن مصرفي متعلق به گلرنگ بوده كه عمدتاً از كاليفرنيا خريداري مي شود، زيرا در كاليفرنيا به كيفيت روغن توليد شده توجه زيادي مي شود
منشاء گياهي گلرنگ:
گلرنگ يا كاشفه با نام علمي (Carthamus tinctorius L.) وابسته به راسته سينادره، تيره كاسني (آستراسه)، جنس كارتاموس و گونه زراعي تينك توريوس مي باشد. در انگليسي با نام Safflower و در فرانسه Cathame ناميده مي شود گلرنگ با اسامي زعفران بدل، زعفران خاردار، زعفران رنگرزي و ... نيز شناخته مي شود. خاستگاه اين گياه مناطقي واقع در بين قسمت هاي شرقي مديترانه و خليج فارس مي باشد
در بين گياهان متداول روغني، گلرنگ بومي كشور بوده و ايران به عنوان يكي از مراكز تنوع آن شناخته شده است. سازگاري وسيع اين دانه روغني به شرايط مختلف آب و هوايي به اثبات رسيده و گونه هاي وحشي آن در سراسر كشور مشاهده مي شود.
توده هاي بومي گلرنگ زراعي در اكثر مناطق ايران وجود دارد. در گذشته از گلچه هاي اين گياه به عنوان رنگ خوراكي و صنعتي استفاده مي شد و دانه آن نيز به مصرف ماكيان مي رسيد، اما با وارد شدن رنگ هاي شيميايي ارزان قيمت به بازار، كشت آن محدود شد و تنها به عنوان يك گياه روغني مورد توجه قرار گرفت. خوشبختانه در سال هاي اخير مضرات متعدد رنگ هاي خوراكي شيميايي آشكار شده و گرايش به سمت استفاده از رنگ هاي طبيعي بيشتر شده است
تننش های محیطی
تنش خشكي باعث مي شود كه مجموعه اي از واكنش هاي پيچيده به وجود آيد كه به صورت تغييرات در سطح سلولي، فيزيولوژيكي و رشد گياه ظاهر مي شود. اين مجموعه واكنش ها به شدت تنش و دوام آن، ژئوتيپ گياه و به مرحله رشد و نيز عوامل محيطي ايجاد كننده تنش بستگي دارد
نتايج تحقيقات مختلف انجام شده نشان مي دهد كه تنش خشكي بر خصوصيات كمي و كيفي گلرنگ مؤثر است، تنش خشكي تأثير نامطلوبي بر صفات سرعت رشد محصول، شاخص سطح برگ، عملكرد دانه و روغن دارد. صفات تعداد طبق در بوته، تعداد دانه در طبق، فاصله اولين طبق از سطح خاك، وزن هزار دانه، تعداد دانه پوك، عملكرد دانه و تعداد برگ هاي خشك شده در اثر تنش خشكي كاهش معني داري نشان دادند. به طور كلي بررسي نظريه ايدئوتيپ در گلرنگ بيانگر آن است كه يك تيپ مطلوب گياهي داراي شاخه دهي كمتري خواهد بود و توسعه ارقام بدون خار از اهداف اوليه و مهم به نژاد گران به شمار مي رود.
اهميت توليد دانه هاي روغني :
در بين دانه هاي روغني، روغن گلرنگ كيفيت بالايي داشته و از روغن هاي خشك شونده با درصد بالايي از اسيد لينولئيك است كه يكي از سالم ترين روغن هاي نباتي به شمار مي رود
منشأ روغن در مرحله سنتز آن، از قندهاي گياهي است، اين قندها توسط برگ ها در اختيار اندام هاي تشكيل دهنده روغن يا چربي نظير دانه (كليه دانه هاي روغني)، ميوه (نارگيل و نخل روغني)، جنين (ذرت) و ريزوم (گونه هايي از زنبق) قرار گرفته و در مراحل بعدي از پروتئين هاي ذخيره شده سنتز مي گردد. روغن در پلاسماي سلول به شكل قطرات بسيار ريز و به حالت امولسيون مي باشد كه به مرور با افزايش غلظت به صورت قطره هاي پراكنده، قابل رؤيت مي شود. تشكيل روغن و چربي در درجه نخست تابع ژن هاي كنترل كننده و در درجه دوم تحت تأثير عوامل محيطي قرار مي گيرد
روغن گلرنگ به دليل داشتن مقدار زياد اسيدهاي چرب غير اشباع، به عنوان يك روغن بهداشتي و با ارزش همانند ساير روغن هاي خوراكي محسوب مي شود و بدين دليل اخيراً جدا از روغن هاي صنعتي قيمت گذاري مي شود. مقدار روغن دانه ها مهم بوده و دانه هايي با بيش از 38 درصد روغن به صورت دانه هاي روغني به فروش مي رسند. فاكتورهايي چون پيري زودرس و كوتاه بودن دوره پر شدن دانه ها مي تواند باعث كاهش ميزان روغن آنها شود
به دليل طيف وسيع سازگاري دانه هاي روغني به شرايط مختلف اقليمي جهان، مقاومت نسبي به تنش هاي مختلف در بين ارقام زراعي و عدم نياز بالاي آنها به تكنولوژي پيشرفته زراعي، امكان توسعه و دستيابي به توليدات بيشتر دانه هاي روغني را امكان پذير مي سازد
مصارف گلرنگ:
استفاده از گلرنگ به عنوان يك دانه روغني تجاري سابقه طولاني ندارد و در قديم بيشتر از گل آن استفاده مي شد. امروزه گلرنگ به عنوان يك دانه روغني كه روغن آن مورد مصرف تغذيه اي و صنعتي دارد، كشت مي گردد روغن گلرنگ، به دليل بالا بودن نسبت اسيدهاي چرب غيراشباع مشابه روغن زيتون بوده و ضمن دارا بودن مقادير بالاي اسيد لينولئيك يا اسيد اولئيك قيمت كمتري نيز دارد . روغن گلرنگ قابليت پايداري بيشتري در برابر حرارت داشته و به عنوان روغني با كيفيت بالا براي سرخ كردن خصوصاً تهيه چيپس استفاده مي شود. علاوه بر اين در توليد روغن هاي آرايشي نيز كاربرد دارد در كشور چين گلبرگ هاي خشك گلرنگ در تهيه داروهاي گياهي و تقويت كننده سيستم گردش خون به كار مي رود. آمار و ارقام نشان مي دهند كه سالانه تقريباً 1700 تن از گل هاي گلرنگ در تهيه داروهاي گياهي استفاده مي شود. چای گلرنگ موقعيت خاصي در زندگي امروزه چيني ها كسب كرده است. ماده مؤثره گل ها، التهاب را تسكين مي دهد. برگ هاي گلرنگ از نظر كاروتن و ريبوفلاوين غني است. در اتيوپي دانه هاي پوست گيري شده گلرنگ، بعد از خرد كردن كامل با آب مخلوط نموده و در تهيه نوعي نوشابه كه اصطلاحاً «فيت فيت» ناميده مي شود (يك نوع حليم كه مخلوطي از تف، تكه هاي نان و روغن است و در روزهاي روزه داري مصرف مي شود) استفاده مي كنند كنجاله به جا مانده بعد از استخراج روغن تا اندازه اي تلخ مزه است ولي با مخلوط نمودن آن با كنجاله چغندرقند و يا كنجاله ساقه نيشكر، به عنوان غذاي دام مصرف مي شود كنجاله از نظر اسيد آمينه ليزين (5/0 درصد) فقير مي باشد و به علت دارا بودن مقادير بالاي فيبر (حدود 30 درصد)، از ارزش غذايي پاييني برخوردار است
تركيبات مختلف دانه گلرنگ به عنوان يك گياه روغني شامل 50-35 درصد روغن، 20-15 درصد پروتئين و 45-35 درصد پوسته مي باشد
ميزان روغن قابل استخراج از بذر گلرنگ نسبت به رقم 25-20 درصد و از مغز دانه 45-35 درصد مي باشد بين مقدار پوست دانه و درصد روغن يك همبستگي منفي وجود دارد. همچنين اين همبستگي بين پوست و مقدار مغز دانه هم صدق مي كند. هر چه ميزان پوست دانه كم باشد (به اصطلاح پوست كاغذي باشد) درصد مغز يا روغن بيشتر خواهد بود. بنابراين اين صفت فوق براي رقم مطلوب تلقي مي گردد. نازكي پوست دانه توسط ژني به نام th كنترل شده و باعث افزايش روغن در بذر به مقدار 6 تا 7 درصد مي گردد